Έρη Ναθαναήλ Φιλόλογος
Tο Μ. Σάββατο στη μεγαλύτερη πλατεία των Βαλκανίων, στην ονομαζόμενη «Σπιανάδα» της Κέρκυρας αλλά και σε όλα σχεδόν τα κεντρικά σοκάκια της γραφικής πόλης λαμβάνει χώρα ένα φαντασμαγορικό και μοναδικό στο είδος του έθιμο, το σπάσιμο των κανατιών ή όπως αλλιώς ονομάζονται στο τοπικό ιδίωμα το σπάσιμο των «μπότηδων».
Το σπάσιμο των κανατιών, στις 11 π.μ. είναι μέρος της πρωινής Ανάστασης, σύμφωνα με το πατροπαράδοτο έθιμο των Κερκυραίων και μέρος ενός ευρύτερου σε περιεχόμενο και εκδηλώσεις δρώμενου, που περιλαμβάνει την περιφορά του Επιταφίου, τη μουσική ακολουθία από τις φιλαρμονικές του νησιού και φυσικά την πρωινή εκκλησιαστική λειτουργία.
Έχουν διατυπωθεί πολλές ερμηνείες για το σπάσιμο των μπότηδων το Πάσχα στην Κέρκυρα ως προς την καταγωγή και προέλευση αυτού του εθίμου:
1. Σύμφωνα με μια πρώτη προσέγγιση, το έθιμο θεωρείται μεσαιωνικό, ως κατάλοιπο της Ενετοκρατίας. Οι καθολικοί Βενετοί συνήθιζαν να σπάνε τις παλιές στάμνες την ημέρα της Πρωτοχρονιάς αποδίδοντας τρόπον τινά “φόρο” στο νέο χρόνο, προκειμένου να τους φέρει καινούργια αγαθά στο σπίτι τους. Οι Ορθόδοξοι κάτοικοι της Κέρκυρας οικειοποιηθήκαν το έθιμο, το μετέφεραν χρονικά στην περίοδο του Πάσχα, αντικαθιστώντας όμως τα παλιά πράγματα με νέα κανάτια γεμάτα νερό, για να προκαλέσουν μεγαλύτερη φασαρία.
2. Μια δεύτερη εκδοχή έχοντας κι αυτή μεσαιωνικές ρίζες αναφέρει ότι πρόκειται για προσπάθεια να εκδιωχθούν και να απομακρυνθούν τα “μολύσματα”, δηλαδή τα κακά και μοχθηρά πνεύματα που ταλαιπωρούσαν τους ανθρώπους και τους έβαζαν σε πειρασμό όλη την προηγούμενη χρονιά. Εξάλλου ο κρότος (όπως και ο καπνός), όπως πιστεύει ο λαός, διώχνει το κακό μακριά (Πρβ. τις σχετικές εκφράσεις «χτύπα ξύλο!») και η Ανάσταση ως γιορτή της επιβεβαίωσης της ζωής και της νίκης της ενάντια στο θάνατο είναι μια ευκαιρία να σπάσουμε τη στάμνα, ως πράξη συμβολική ενάντια στο κακό.
3. Το έθιμο για το σπάσιμο των πήλινων αγγείων σύμφωνα με μια τρίτη εκδοχή προέρχεται από την αρχαία Ελλάδα και στη συνέχεια μεταφέρθηκε στο Βυζάντιο. Πρόκειται για ταφικό έθιμο, που διατηρείται μέχρι σήμερα: Σύμφωνα με μια πρόληψη που επικρατεί, την ώρα που βγαίνει η σορός του νεκρού από το σπίτι, κάποιος σπάει ένα πιάτο ή ένα πήλινο αντικείμενο έξω από την πόρτα, για να σταματήσει το κακό, ώστε ο νεκρός «να μην πάρει», δηλαδή να μην προκαλέσει το θάνατο σε κάποιον άλλον από την οικογένεια σε σύντομο χρόνο. Πάλι υπάρχει η λαϊκή λοιπόν αντίληψη ότι ο κρότος που παράγεται από το σπάσιμο των αγγείων εκτοπίζει το κακό. Το έθιμο της θραύσης αγγείων και ιδίως πήλινων από την αρχαιότητα μεταφέρθηκε στο Βυζάντιο και έπειτα στη Δύση. Μια άλλη μορφή του εθίμου είναι τα βαρελότα και οι κροτίδες και όλα αυτά που παράγουν τον βροντώδη θόρυβο, με σκοπό να εκτοπίσουν το κακό. Απέναντι σε αυτήν εκδοχή όμως εκφράστηκαν και κάποιες αντιρρήσεις σχετικά με την ορθότητα της που βασίστηκαν στο οξύμωρο ως προς το πώς μπορεί να συσχετισθεί η θραύση αγγείων ως προέκταση ταφικού εθίμου και η πρόκληση κρότου για απομάκρυνση του κακού όχι τη στιγμή της Ταφής του Χριστού αλλά σε μια ώρα χαράς την ώρα της Ανάστασης.
4. Η τέταρτη εκδοχή παρουσιάζει το έθιμο ως αντιδάνειο. Ανάγει το έθιμο στα χρόνια της ελληνικής αρχαιότητας. Η απαίτηση για συλλογή των νέων φρέσκων καρπών, καθώς η φύση οργιάζει την άνοιξη, αναγκάζει στη χρήση νέων κανατιών και δοχείων για την αποθήκευση τους. Οι αρχαίοι Έλληνες τον Απρίλιο γιόρταζαν την αρχή της γεωργικής και βλαστικής περιόδου, πετώντας τα παλιά τους κανάτια, για να γεμίσουν τα νέα με τους νέους καρπούς. Συναφής είναι και ο συσχετισμός με τη μινωική περίοδο, όπου οι Κρητικοί από την παραμονή του γάμου τους συγκέντρωναν σε ένα μεγάλο δωμάτιο διάφορα πήλινα βάζα κι ενώ χόρευαν και τραγουδούσαν, τα έσπαζαν ένα ένα, με αποτέλεσμα τα παλιά να πετιούνται και μάλιστα να θεωρείται ότι όσο πιο τελετουργικά γίνει αυτό τόσο πιο αποδοτική θα είναι και η νέα συγκομιδή. που σημαίνει και τη λήξη του χειμερινού λήθαργου και την αναγέννηση της Φύσης. Η συνήθεια αυτή με τον καιρό γενικεύτηκε σε όλη την Ελλάδα (κι έτσι σήμερα όχι μόνο σε γάμους αλλά και σε κάθε διασκέδαση, οι Έλληνες αρέσκονταν πάνω στον ενθουσιασμό τους να σπάνε πιάτα και ποτήρια. (εξ ου και η γνωστή φράση «τα σπάσαμε» που χρησιμοποιείται, για να περιγράψει ένα γλέντι). Το έθιμο πέρασε όπως και άλλα ελληνικά έθιμα στη Δύση και προσαρμόστηκε στις ιδιαιτερότητες του κάθε λαού, στους Ενετούς και ύστερα μέσω αυτών ξανά στους Έλληνες.
5. Σύμφωνα με μια άλλη θρησκευτική εκδοχή το σπάσιμο των μπότηδων αναπαριστά με τους κρότους την οργή για τη βδελυρή προδοσία του Ιούδα αλλά και την αναπαράσταση της θορυβώδους στιγμής της Ανάστασης.
Μετά το εντυπωσιακό σπάσιμο των κανατιών (μπότηδων) ακολουθεί σε όλα τα στενά της πόλης μια πανηγυρική παρέλαση των φιλαρμονικών του νησιού, που παίζουν χαρμόσυνα, και ένα απίθανο μωσαϊκό ανθρώπων, μουσικών και θεατών, που περπατούν πάνω στα θραύσματα των κανατιών φανερώνουν τη γιορτινή διάθεση που προετοιμάζει το φαντασμαγορικό δρώμενο της βραδινής Ανάστασης. Ο καθένας μπορεί να συλλέξει θραύσματα από τους σπασμένους μπότηδες, καθώς θεωρείται ότι φέρνουν καλοτυχία για τον υπόλοιπο χρόνο!
Όπως και να έχει, το έθιμο Μπότηδες στη Σπιανάδα στην Κέρκυρα είναι ένας συνδυασμός Ενετικών Παραδόσεων και Ορθόδοξων εθίμων, αποτελεί κάτι το πρωτότυπο και φαντασμαγορικό μαζί με όλα τα υπόλοιπα που συνθέτουν τη μοναδική πολιτισμική της ιδιαιτερότητα και έναν από τους πολλούς λόγους για την επίσκεψη στο πανέμορφο αυτό νησί.
http://www.schooltime.gr/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου