Η Πλατωνική αλληγορία του σπηλαίου

    Η αλληγορία του σπηλαίου αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα κείμενα του Πλάτωνα. Το στόχο της αλληγορίας ορίζει ο Σωκράτης ως εξής: ‘’Ύστερα από αυτά παράστησε τώρα την ανθρώπινη φύση ως προς την παιδεία και την απαιδευσία με την ακόλουθη εικόνα’’.
     Μέσα σε ένα σπήλαιο ζουν από παιδιά αλυσοδεμένα από τα πόδια και τον τράχηλο δεσμώτες έτσι που να μένουν πάντα στην ίδια θέση και μόνο εμπρός τους να βλέπουν, χωρίς να μπορούν να στρέψουν γύρω το κεφάλι τους εξαιτίας των δεσμών τους. Το φως του ήλιου δεν εισχωρεί στο εσωτερικό του σπηλαίου, αλλά πιο ψηλά στην επιφάνεια της γης πίσω από αυτούς, αναδίνεται ένα αδύνατο φέγγος από αναμμένη φωτιά. Πίσω από ένα τοίχο χτισμένο πάνω στην επιφάνεια της γης περνούν άνθρωποι φορτωμένοι κάθε λογής αντικείμενα καθώς και αγάλματα ανθρώπων και ζώων κατασκευασμένα από ξύλο ή πέτρα ή ό, τι άλλο, τα οποία ρίχνουν τις σκιές τους στο αντικρινό τους μέρος του σπηλαίου. Επειδή το μόνο που αντικρίζουν αυτοί είναι οι σκιές που ρίχνουν τα αντικείμενα αυτά, φτάνουν να πιστέψουν ότι δεν υπάρχουν άλλα όντα εκτός από τα σκιώδη περιγράμματα που βλέπουν. Οι σκιές αυτές από τα αντικείμενα αποτελούν τον κόσμο τους, τον οποίο εκλαμβάνουν ως την αληθινή πραγματικότητα. Αν τώρα ήθελε κανείς να ελευθερώσει κάποιον από τα δεσμά του και να τον θεραπεύσει από την πλάνη και την άγνοια, στην αρχή θα πονέσουν τα μάτια, καθώς τα στρέφει στο φως  και θα ζητήσει να ξαναγυρίσει στο σκοτάδι της φυλακής του. Αν όμως κάποιος τον τραβήξει με τη βία στον επάνω κόσμο και τον βάλει μεθοδικά να βλέπει τα αντικείμενα πρώτα στις απεικονίσεις τους και έπειτα αυτά τα ίδια, θα συνηθίσει στη θέα της ολόφωτης περιοχής, θα στρέψει το βλέμμα του προς τον ήλιο και θα καταλάβει ότι αυτός είναι ο προστάτης και ο ζωοδότης όλων των όντων, που υπάρχουν στον ορατό κόσμο. Ας φανταστούμε τώρα ότι ο απελευθερωμένος δεσμώτης κατεβαίνει και πάλι στο σπήλαιοֹ  είναι αδύνατο στην αρχή να μη διαταραχθεί η όρασή του από το σκοτάδι και να μη προκαλέσει στην αρχή τα γέλια και στο τέλος την αγανάκτηση των συνδεσμωτών του που θα φτάσουν και να τον θανατώσουν ακόμα, αν θελήσει αποκαλύπτοντας την αλήθεια να τους πει ότι ο κόσμος των σκιών είναι ψεύτικος και ότι πέρα από αυτόν υπάρχει ένας άλλος αληθινός.

     Στη συνέχεια, ο Σωκράτης προχωρεί σε μία ερμηνεία της αλληγορίας: ο χώρος της σπηλιάς είναι η αισθητή πραγματικότητα, που δεν είναι αληθινή αλλά και η πολιτική κοινωνία στην οποία δεν κυβερνούν φωτισμένοι και πεπαιδευμένοι, οι δεσμώτες μέσα στο ημίφως και στην ακινησία είναι όσοι βρίσκονται στα σκοτάδια της αμάθειας, της άγνοιας και της πλάνης, οι απαίδευτοι άνθρωποι. Οι σκιές που βλέπουν και οι αντίλαλοι των ήχων που ακούνε οι δεσμώτες είναι ομοιώματα, είδωλα των πραγματικών όντων. Ακόμη, ο φωτεινός χώρος έξω από τη σπηλιά είναι ο κόσμος των ιδεών, η αληθινή πραγματικότητα που γίνεται αντιληπτή με την νόηση. Οι άνθρωποι που κινούνται εκεί, όσα αυτοί κουβαλάνε καθώς και οι ήχοι που εκπέμπουν είναι τα αληθινά όντα, οι ιδέες. Τέλος, το φως του ήλιου είναι η πραγματική αλήθεια, η ύψιστη ιδέα, η ιδέα του αγαθού.

     Από την πλατωνική ερμηνεία της αλληγορίας του σπηλαίου προκύπτει ότι η ιδέα του αγαθού αποτελεί αρχή του πρακτέου. Έτσι, οι απαίδευτοι που ποτέ τους δεν γνώρισαν την αλήθεια, δεν είναι ικανοί να κυβερνήσουν την πολιτεία, διότι δεν είχαν ένα ορισμένο σκοπό σύμφωνα με τον οποίο να κανονίζουν ανάλογα όλες τις πράξεις και στον ιδιωτικό και στο δημόσιο βίο τους. Η ιδέα του αγαθού δεν είναι μόνο ανώτατη αρχή του ιδιωτικού αλλά και του δημόσιου βίου. Από τη σκοπιά αυτή η πολιτική είναι άμεσα συνδεδεμένη με τη φιλοσοφία και η φιλοσοφία με την πολιτική. Στην ιδανική του πολιτεία ο Πλάτων επιχειρεί  να συνδέσει τη σοφία με την εξουσία στα ίδια πρόσωπα. Τέλος, η απελευθέρωση των δεσμωτών χρειάζεται έναν παιδαγωγό που θα λύσει τα δεσμά τους, καθώς θα τους τραβήξει με βία στο φως του ήλιου. Η παιδεία είναι η στροφή της ψυχής από το Γίγνεσθαι στο Είναι, είναι η ανάβαση από το γίγνεσθαι στο Είναι, στην ιδέα του αγαθού, ανάβαση που θα γίνει με τη δύναμη όλης της ψυχής.

     Κατά πόσο μπορούμε να συσχετίσουμε την αλληγορία του σπηλαίου με την σημερινή πραγματικότητα;; Οι απαντήσεις δικές σας…

(Πηγή: http://aienaristeyein.com)