«Αξιολόγηση των Κειμένων Νεοελληνικής Λογοτεχνίας του Γυμνασίου» από τον σχολικό σύμβουλο φιλολόγων ν. Έβρου Ζαφειριάδη Κυριάκο

Συνάδελφοι, η αξιολόγηση των μαθητών στο μάθημα της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας του γυμνασίου ρυθμίζεται με το Π.Δ.

319 (ΦΕΚ 261 τ. Α΄ (27-11-00). Στις οδηγίες αξιολόγησης επισημαίνεται ότι:

1. Η διαδικασία της αξιολόγησης θα πρέπει να εναρμονίζεται με τους γενικούς σκοπούς και τους ειδικότερους στόχους διδασκαλίας του μαθήματος καθώς και με τη μεθοδολογία διδασκαλίας που προβλέπεται στα νέα Π.Σ. (ΥΠΕΠΘ, 2002. Οδηγίες για τη διδασκαλία των Φιλολογικών μαθημάτων στο Γυμνάσιο, Φ.Ε.Κ. τεύχος Β΄, αρ. φύλλου 303/13/3/03).

2. Οι ερωτήσεις μπορούν να αναλύονται σε 2 υπο-ερωτήματα.

3. Ως προς τον αριθμό των ερωτήσεων, στους μαθητές δίνονται τέσσερις ερωτήσεις. Αναλυτικά:

·                      Η 1^η ερώτηση αναφέρεται στο περιεχόμενο (κατανόηση ή ερμηνεία ή σύντομη αποτίμηση του κειμένου ή περίληψη ή ερμηνεία φράσεων).

·                      Η 2^η ερώτηση αναφέρεται στη δομή του κειμένου (μορφοποίηση παραγράφων ή θεματικές ενότητες ή αφηγηματικές τεχνικές).

a.         Με τον όρο «μορφοποίηση παραγράφων» εννοείται ο τρόπος με τον οποίο οργανώνονται και διακρίνονται μεταξύ τους οι παράγραφοι του κειμένου. Θα μπορούσε στο σημείο αυτό να ζητηθεί ο τρόπος δόμησης ή τα στοιχεία συνοχής του κειμένου. (Οδηγίες για τη διδασκαλία των φιλολογικών μαθημάτων στο γυμνάσιο, (2002). ΟΕΔΒ, σελ. 185).

b.        Προσδιορίζονται οι ενότητες (του ποιήματος και του πεζού κειμένου) με βάση ορισμένα κριτήρια (π.χ. αλλαγή χρόνου, τόπου, προσώπων), ενώ σχολιάζεται και το σχέδιο του ποιήματος (Οδηγίες για τη διδασκαλία των φιλολογικών μαθημάτων στο γυμνάσιο, (2002). ΟΕΔΒ, σελ. 183).

·                      Η 3^η ερώτηση αναφέρεται στη γλωσσική αποτίμηση του κειμένου. Η ερώτηση μπορεί να χωριστεί σε δύο ισοδύναμα υποερωτήματα (α. Κύρια γνωρίσματα ή ιδιοτυπίες στη γλώσσα και την έκφραση κ.ά, β. Σχήματα λόγου, όπως εικόνες, μεταφορές κ.ά).

a.       Στις Οδηγίες για τη διδασκαλία των φιλολογικών μαθημάτων στο γυμνάσιο, (2002). ΟΕΔΒ, σελ. 185 για τον όρο «γλωσσική αποτίμηση» αναφέρεται: «… εννοείται η αναζήτηση των ποικίλων γλωσσικών χαρακτηριστικών που προσιδιάζουν σε ένα συγκεκριμένο κείμενο (διάλεκτοι, ντοπιολαλές, ποικιλομορφία γλωσσικών τύπων)».

·                      Η 4^η ερώτηση αναφέρεται στην αξιολογική κρίση του περιεχομένου του κειμένου. Διευκρινίζεται ότι η ερώτηση εναλλακτικά μπορεί να περιλαμβάνει:

1.    Χαρακτηρισμό, σύγκριση ή παραλληλισμό προσώπων ή και καταστάσεων.

2.    Εντοπισμό ή και παραλληλισμό αξιών και ιδεών που έχουν σχέση με την εποχή του έργου και τη βιωματικότητα των μαθητών (να αναφερθούν δηλαδή οι μαθητές σε πιθανές δικές τους εμπειρίες, παρόμοιες μ’ αυτές που κατατίθενται στο κείμενο).

3.    Μόνο στη Γ΄ Γυμνασίου: Σύγκριση με άλλα έργα του ίδιου συγγραφέα ή άλλων συγγραφέων της ίδιας εποχής ή της Σχολής. Δηλαδή να κάνουν οι μαθητές συγκρίσεις με άλλα έργα της ελληνικής ή και της παγκόσμιας λογοτεχνίας και να αναζητήσουν αναλογίες, επιδράσεις, πηγές και δάνεια. Ακόμη, οι μαθητές μπορούν να παρακολουθήσουν πως το ίδιο θέμα επανεμφανίζεται στη λογοτεχνική ιστορία και στη συνέχεια να αναζητήσουν τα αίτια του φαινομένου, ενώ μπορούν να αναφερθούν και στο είδος του θέματος, αν δηλαδή είναι κοινό, σύγχρονο, διαχρονικό ή γενικού και ειδικού ενδιαφέροντος.

4. Όσον αφορά στη βαθμολογία των ερωτήσεων, η κάθε ερώτηση βαθμολογείται με 5 μονάδες, ενώ τα υπο-ερωτήματα είναι ισοδύναμα (2χ2,5=5).

Παρατηρήσεις:

Στη βιβλιογραφία οι ερωτήσεις ανάλογα με το περιεχόμενό τους κατηγοριοποιούνται σε:

1. Μνημονικές. Αν πρόκειται για αφηγηματικό κείμενο, οι μαθητές προσδιορίζουν σύμφωνα με τη «γραμματική της ιστορίας»:

ü                   Τον πρωταγωνιστή (ποιος είναι ο πρωταγωνιστής;)

ü                   Τον τόπο (πού διαδραματίζεται η ιστορία;)

ü                   Τον χρόνο (πότε;)

ü                   Το πρόβλημα (ποιο πρόβλημα αντιμετωπίζει ο πρωταγωνιστής;)

ü                   Το συναίσθημα (τι αισθάνεται;)

ü                   Τη δραστηριότητα (τι σκέφτηκε, τι έκανε, τι είπε;)

ü                   Τον σχεδιασμό πλοκής (Τι έγινε πρώτα; Τι έγινε μετά; Τι έγινε ακολούθως;)

2. Σύγκρισης – Ομοιότητας

ü                   Σε τι μοιάζουν ο Κωνσταντής και η κυρία Δέσποινα ως προς τον τρόπο ζωής και τα συναισθήματα; (Στη βιβλιογραφία τονίζεται πως στις ερωτήσεις σύγκρισης επισημαίνουμε τους άξονες με βάση τους οποίους θα πρέπει να γίνει η σύγκριση. Π.χ. Ο τρόπος ζωής, τα συναισθήματα). (Λ. Ψαραύτη, «Ο Κωνσταντής». Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, Α΄ Γυμνασίου, 165-167).

3. Αντίθεσης

ü                   Σε τι διαφέρουν ο Κωνσταντής και η κυρία Δέσποινα ως προς τον τρόπο ζωής και τα συναισθήματα; (Στη βιβλιογραφία τονίζεται πως στις ερωτήσεις σύγκρισης επισημαίνουμε τους άξονες της σύγκρισης).

4. Αιτίας-Αποτελέσματος (κίνητρα της δράσης των προσώπων). (Στο είδος αυτό των ερωτήσεων θα μπορούσαμε να συμπεριλάβουμε και ερωτήσεις αποκλίνουσας σκέψης, με τις οποίες αναπτύσσεται η φαντασία του μαθητή και λειτουργεί η ενσυναίσθηση) (Παρασκευόπουλος, 2004).

ü       Γιατί η κυρία Δέσποινα προσκάλεσε τον Κωνσταντή στο σπίτι της;

ü       Γιατί ο Κωνσταντής πουλάει μικροαντικείμενα στα φανάρια;

ü      Εσείς τι θα κάνατε στη θέση του Κωνσταντή;

ü      Βρείτε ένα άλλο τέλος.

5. Εξεύρεσης παραδειγμάτων

ü       Βρες στο κείμενο συμπεριφορές που δείχνουν τη μοναξιά των δύο πρωταγωνιστών (Κυρία Δέσποινα, Κωνσταντής)

6. Αξιολόγησης (προσώπων ή καταστάσεων και συνθηκών)

ü       Ήταν σωστή η απόφαση της κυρίας Δέσποινας να ανοίξει την πόρτα της στον Κωνσταντή; Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας.

ü       Να χαρακτηρίσετε την κ. Δέσποινα.

ü       Να χαρακτηρίσετε τον Κωνσταντή.

7. Εξεύρεση Θέματος και Κεντρικής Ιδέας

ü                  Θέμα: Η αποξένωση των ανθρώπων

ü                  Κεντρική ιδέα (Η κεντρική ιδέα διαφοροποιείται από το θέμα, γιατί εμπεριέχει την άποψη του συγγραφέα για το θέμα).

8. Μορφολογικής ανάλυσης

·         Γλωσσικές επιλογές του συγγραφέα, ενώ γίνεται λόγος και για τις ιδιότητες του ύφους (σαφήνεια, σκοτεινότητα, επιτήδευση, ποικιλία κ.λπ.). Για το ύφος θα μπορούσαμε να ενημερωθούμε από:

ü        Χατζησαββίδης, Σ.-Χατζησαββίδου, Α. (2011). Γραμματική Νέας Ελληνικής Γλώσσας Α΄, Β΄, Γ΄ Γυμνασίου, ΟΕΔΒ, σελ. 179-181.

ü        ΟΕΔΒ. (2009). Λεξικό Λογοτεχνικών Όρων, σελ. 193-195      

·                      Αφηγηματικές τεχνικές: Δομή, οργάνωση αφήγησης, οπτική γωνία του αφηγητή, χρόνος αφήγησης (Οδηγίες για τη διδασκαλία των φιλολογικών μαθημάτων στο γυμνάσιο, (2002). ΟΕΔΒ, σελ. 193)

·                      Τύποι αφηγητή (ετεροδιηγητικός, ομοδιηγητικός) (Λεξικό Λογοτεχνικών όρων, σελ.31). Στο σημείο αυτό επισημαίνεται: «Οποιεσδήποτε άλλες λεπτομέρειες σχετικά με τα είδη των αφηγητών, τα είδη της εστίασης, τις κατηγορίες των χρονικών σχέσεων ανάμεσα στην ιστορία και την αφήγηση… καλό θα ήταν να αποφεύγονται». (Οδηγίες για τη διδασκαλία των φιλολογικών μαθημάτων στο γυμνάσιο, (2002). ΟΕΔΒ, σελ. 185)

·                       Χρόνος (χρόνος ιστορίας: κατά τη διάρκειά του εκτυλίσσονται τα γεγονότα που συνιστούν την υπόθεση, χρόνος αφήγησης: τα γεγονότα παρουσιάζονται συνήθως με διαφορετική χρονική σειρά, διάρκεια και συχνότητα από ό,τι διαδραματίζονται στην ιστορία) (Λεξικό Λογοτεχνικών όρων, σελ. 207)

9. Περίληψη

ü    Να αφηγηθείτε περιληπτικά (80-100 λέξεις) τη σκηνή στην οποία ο Κωνσταντής πουλούσε χαρτομάντιλα στα φανάρια.

Επίσης, σχετικά με τον τρόπο υποβολής των ερωτήσεων καλό θα ήταν να έχουμε υπόψη μας τις επισημάνσεις:

·         Στις ερωτήσεις να προσδιορίζονται τα κριτήρια με τα οποία θα πρέπει οι μαθητές να διακρίνουν τις ενότητες.

ü        «Να διακρίνεις και να δώσεις έναν τίτλο στις θεματικές ενότητες αιτιολογώντας την τιτλοφόρηση που προτείνεις» (σελ. 194)

ü        «Να χωρίσετε τις θεματικές ενότητες και να τις δικαιολογήσετε» (σελ. 206).

ü        «Να εντοπίσετε τις θεματικές ενότητες… και να δικαιολογήσετε τον χωρισμό».

·                  Η διατύπωση των ερωτήσεων να είναι σαφής. Καλό θα ήταν να μη χρησιμοποιούνται ρήματα «τι ξέρετε», «να αναλύσετε…», «να σχολιάσετε…», «τι παρατηρήσεις έχετε να κάνετε…», «ποια είναι τα χαρακτηριστικά της γλώσσας…».

ü        Να εντοπίσετε στο απόσπασμα του ποιήματος τα επίθετα. Ποιος είναι ο ρόλος τους;

ü        Ποια στοιχεία μας επιτρέπουν να χαρακτηρίσουμε λιτή τη γλώσσα του κειμένου;

·                  Όσον αφορά στους αφηγηματικούς τρόπους και τις αφηγηματικές τεχνικές, προτείνεται πως «…πρέπει να αποφεύγονται γενικευτικού χαρακτήρα ερωτήσεις, όπως ¨να αναζητήσετε τις αφηγηματικές τεχνικές¨ ή ¨να βρεθούν οι αφηγηματικοί τρόποι του κειμένου¨… Προτιμότερο κατά τη διατύπωση των ερωτήσεων να είναι απολύτως συγκεκριμένα τα ζητούμενα (π.χ. ποια είναι η λειτουργία του χρόνου στο διήγημα;)».

·                  Τέλος, όσον αφορά στα εισαγωγικά κείμενα «…στα οποία περιλαμβάνονται γραμματολογικά στοιχεία και βιογραφικά σημειώματα» προβλέπεται ότι αυτά «…δε διδάσκονται ούτε και αξιολογούνται αυτόνομα αλλά πάντοτε σε συνδυασμό με τα λογοτεχνικά κείμενα»[1].

Σχολ. Σύμβουλος Φιλολόγων

 

Ζαφειριάδης Κυριάκος

---

[1] Οδηγίες για τη διδασκαλία των φιλολογικών μαθημάτων στο γυμνάσιο, (2002). ΟΕΔΒ, σελ. 179-180 &188