Η σύμπτωση της γιορτής της Μεταμόρφωσης και της επετείου της Χιροσίμα. Δύο ενδιαφέροντα άρθρα.

Φως γνώσεως και απογνώσεως

Του Στέλιου Κούκου,  δημοσιογράφου στην εφημερίδα “Μακεδονία”.

6 Αυγούστου 2016

Το φως της μεγάλης γιορτής, που μας καταυγάζει τόσο γλυκά, φιλάνθρωπα και πανηγυρικά σήμερα, σκιάζει ανεπιφύλακτα ένα άλλο φως μιας σημερινής επετείου. Το πυρηνικό φως -ή καλύτερα σκότος- της πρώτης ατομικής βόμβας, που ρίχτηκε στις 6 Αυγούστου του 1945 στη Χιροσίμα, αμαυρώνει παράδοξα το θαβώριο φως της Μεταμορφώσεως. Παράδοξη είναι προφανώς και η σύμπτωση της ανάμνησης αυτής μέσα στην ίδια μέρα, αφού εδώ υπάρχει η απόλυτη αντίθεση. Από τη μια μεριά η Μεταμόρφωση και από την άλλη η τέλεια παραμόρφωση. Στο ένα μέρος η κοινωνία, ο σύνδεσμος και η σύγκραση του θείου και του ανθρώπινου, και στο άλλο η πλήρης καταστροφή και η απανθρωπία σε όλο της το μεγαλείο.

Μοιάζει μάλιστα σαν να έχουμε σχεδόν την ίδια φωτογραφία σε αρνητικό και θετικό. Και στη μία όμως και στην άλλη περίπτωση το φως δεν αντέχεται. Η Μεταμόρφωση μας πλημμυρίζει με μια απείρου κάλλους έκπληξη, στην οποία όμως δεν είμαστε εθισμένοι, κι έτσι πέφτουμε κάτω, αφού δεν αντέχουμε την τόση φωτοχυσία. Στην ατομική βόμβα, αντίστοιχα, το φως δεν είναι της γνώσεως αλλά της απογνώσεως, κι έτσι είναι απόλυτα καταστροφικό και μάλιστα δολοφονικό. Από τη μια πλευρά μάς χαρίζεται απλόχερα η θέαση του αϊδίου θεϊκού άυλου φωτός και κάλλους, και στην άλλη η αηδία του κτιστού ανθρώπινου φωτοσκότους, που επιβουλεύεται την ίδια την ύπαρξη και σύμπασα τη δημιουργία.

Αλλά η σχάση του ατόμου -και δη του πυρήνα- είχε προηγηθεί, με τη ναζιστική Γερμανία να προωθεί το δικό της ανθρωπολογικό μοντέλο. Η άρια -καλύτερα η άγρια- φυλή έπρεπε να κυριαρχήσει σε όλο τον κόσμο. Από τη Χιροσίμα όμως μέχρι τις μέρες μας έχει γίνει μεγάλη «πρόοδος». Έχουν κατασκευαστεί βόμβες που μπορούν να θανατώνουν χωρίς να καταστρέφουν τα κτίρια. Ακόμη όμως τις κρατάνε στις αποθήκες. Αλλά και κάθε βόμβα ή πύραυλος -έξυπνος ή κουζουλός- που σκάει, άσχετα με την προέλευσή του, δεν είναι μια ανάλογη σκοταδογραφία σε ένα θέατρο σκιών του παραλόγου;

Ας μην πάμε στον μύθο του σπηλαίου από το πλατωνικό «Συμπόσιο» και ας μην ανατρέξουμε σε αναλογίες με το παραδοσιακό θέατρο σκιών. Ιδιαίτερα το τελευταίο λειτουργεί πάντα με τις καλύτερες προθέσεις, παρά τις «έξυπνες» φάπες που αρπάζει ο Καραγκιόζης απ’ όλο τον θίασο. Αλλά και στον μύθο του σπηλαίου η γνώση θέλει να μας απαλλάξει από τις ψευδαισθήσεις των σκιών. Αν όμως η γνώση και η παιδεία δεν συνδέονται με την αρετή, να ποια είναι η προκοπή και η κατάντια μας: ολοκαυτώματα και γενοκτονίες! Χθες, σήμερα, αύριο, στο διηνεκές.

Παρ’ όλα αυτά, η Χιροσίμα μπορεί τελικά να αμαυρώσει το νόημα της γιορτής της Μεταμορφώσεως – ή της Αγια-Σωτήρας, όπως λέει εν αφελότητι καρδίας ο λαός μας; Δύσκολο.

Γι’ αυτό… χρόνια πολλά!

Αναδημοσίευση από την εφημερίδα “Μακεδονία” της 6ης Αυγούστου 2006

Πυρηνικές και άλλες μεταμορφώσεις

Αναδημοσίευση από την εφημερίδα “Μακεδονία” της 7ης Αυγούστου 1998

Ποια σχέση μπορούν να έχουν δύο γεγονότα που συμπίπτουν να τα θυμόμαστε κάθε χρόνο στις 6 Αυγούστου. Έχουν κάποια κοινά γνωρίσματα ή απλώς συμπίπτουν χρονικά ως προς την ημέρα της επετείου; Μπορεί τέλος-τέλος, ή εντελώς τελείως να μην συναντώνται πουθενά και μόνο σε μένα να φαίνεται ότι σχετίζονται και γι αυτό ζητώ εξ αρχής την επιείκεια σας.

Το ένα γεγονός το πιο κοντινό χρονικά σε μας είναι η πτώση, καλύτερα η ρίψη, της πρώτης ατομικής βόμβας στη Χιροσίμα το 1945. Το δεύτερο γεγονός είναι η γιορτή της Μεταμόρφωσης στο όρος Θαβώρ, που σήμαινε και πριν από το γεγονός της Μεταμόρφωσης, «Έλευσις φωτός».

Και τα δύο γεγονότα περιβάλλονται σε μια αχλή, σε ένα γνόφο, ένα σύννεφο. Στην πρώτη περίπτωση καταστροφική μαύρο μέσα και έξω. Ως προς την πρόθεση, την πραγματοποίηση και πιο πολύ το τραγικό αποτέλεσμα το οποίο από τότε και εις το εξής θα έθετε τη δημιουργία πλέον εις τα ίδια της τα όρια. Αν και δεν είμαι μαννιχαϊστής, πιστεύω πως ο κόσμος με τη βόμβα αυτή έβγαινε έτσι κι αλλιώς ο ίδιος χαμένος. Κόσμο στο σημείο αυτό δεν εννοούμε νικητές ή νικημένους, κερδισμένους ή χαμένους και πολύ περισσότερο φίλους ή εχθρούς. Δεν ξέρω αν μπορούμε από εκείνη τη στιγμή, να μιλάμε για κόσμο ή στοιχεία κόσμου ή κοινώς μπιχλιμπίδια, γιατί κόσμος σημαίνει στολίδι. Αλλά η πυρηνική, η ατομική ενέργεια που προερχόταν από τη διάσπαση του ατόμου έβαζε μια σκουριά ανεξίτηλη στο κόσμημα αυτό.

Ακόμη και αν οι σύμμαχοι πανηγύρισαν γιατί η βόμβα ευστόχησε παντοιοτρόπως, όλοι όμως πλέον ήξεραν ότι η ζωή δεν θα ήταν πλέον όπως ένα δευτερόλεπτο πριν από τη ρίψη της βόμβας. Πριν από την πυρηνική μας ολοκλήρωση. Η διάσπαση του ατόμου ήταν όντως η ψυχική σχάση και διάσπαση του ανθρώπου που βγήκε μέσα από τα δεινά του πολέμου. Ο Αμερικανός ιερέας που ευλόγησε τους πιλότους για την αποστολή στη Χιροσίμα έγινε στη συνέχεια ειρηνιστής και βάδιζε χιλιάδες χιλιόμετρα με τα πόδια κηρύσσοντας το μήνυμα της ειρήνης. Το ίδιο ειρηνιστής έγινε και ο μαθηματικός Οπενχάιμερ που στους δικούς του μαθηματικούς τύπους στηρίχθηκε η διάσπαση του ατόμου και η οδυνηρή της χρησιμοποίηση. Η φωτογραφική αποτύπωση της ρίψης της βόμβας μας δείχνει ένα μανιταρόσχημο σχήμα καπνού. Ένα παρόμοιο σχήμα έχουμε για την περιγραφή και την απεικόνιση της πυρηνικής έκρηξης στην Αποκάλυψης κάποιους αιώνες πίσω στη Μονή Διονυσίου του Αγίου Όρους.

Ακόμα και σημειολογικά ή φιλοσοφικά ή σαν στάση ζωής να το δω η διάσπαση του ατόμου με ενοχλεί.

Γιατί διασπάς το άτομο κύριε; Τι σε πείραξε; Σ’ αρέσει εσένα να σε διασπάσει κάποιος άλλος; Έτσι δε θα γίνεις εσύ σχιζοφρενής; Γιατί «σχιζοφρενιάζεις» την ύλη; Δεν ξέρεις ότι η ύλη είναι ιερή και πρέπει να τη σέβεσαι; Ή θέλεις τώρα να ανασύρω τον Άγιο Ιωάννη τον Δαμασκηνό να στο πει «εγώ σεβώ την ύλη». Δηλαδή την τιμώ, τη σέβομαι. Από τη στιγμή που τολμάς να θίξεις την ουσία της ασεβώς, βάζεις τον εαυτό σου φιλαράκο, σε περιπέτειες. Και όταν λέω τον εαυτό σου, στην περίπτωση αυτή ή ακόμα και σε όλες τις περιπτώσεις, εννοώ σύμπαντα τον κόσμο. Γιατί θίγεις στοιχεία της ουσίας του κόσμου που έπρεπε να τα περιφρουρήσεις ακόμα και με τη ζωή σου. Παίξε με πράξεις και αριθμούς, φτάσε στα άκρα την περιέργεια και τη φιλοδοξία σου, αλλά μην ακυρώνεις την επιστημονική σου ιδιότητα όταν στο επίσταμαι, που θα έπρεπε να σημαίνει ότι βλέπεις «από πάνω», καθαρά, ή σφαιρικά τα θέματα, ξαφνικά αφίστασαι. Να το πούμε με τρέχοντα λαϊκά ελληνικά βγαίνεις μόνος σου νοκ-άουτ.

Μια φορά στο Άγιον Όρος μετά την ολονυχτία ακολουθία της Ανάστασης ο ηγούμενος της μονής ελαφρά ακουμπισμένος πάνω στη ράβδο, ως γλάρος αιώνιος στο βράχο του, μας είπε τούτα τα «παράλογα».

«Μας λένε ότι υπάρχει κίνδυνος πυρηνικής καταστροφής. Το φως της Αναστάσεως έχει καταστρέψει τα πάντα. Δεν μπορεί να υπάρξει μεγαλύτερη καταστροφή από το φως της Ανάστασης». Να λοιπόν η σύνδεση των δύο γεγονότων το φως της Ανάστασης που είναι και φως της Μεταμόρφωσης που καταστρέφει ειρηνικά και αγαπητικά τα πάντα. Ένας όλεθρος και μια πρόωρη εσχατολογία που έχει ζήσει η ανθρωπότητα και φωτίζει τον κόσμο όλο. Ιδιαίτερα προσωπικά, όχι ατομοκεντρικά, μέσα σε μια ερωτική αλληλοπεριχώρηση των πάντων, προσώπων, κτίσεως και δημιουργού. Η ισχύς είναι στην ένωση και όχι στη διάσπαση. Ο ίδιος ο πάσχων τη Μεταμόρφωση ήθελε να είναι όλοι εν. « Ίνα ώσι έν». Αλλά αυτά βέβαια είναι ξεπερασμένα πράγματα και… ολίγον κομμουνιστικά.