Το "ΟΧΙ" μέσω καταγραφών από Ε. Γκράτσι και Ι. Μεταξά

Αριστερά, ο Ιωάννης Μεταξάς (κέντρο) με τον Ιταλό πρέσβη Εμανουέλε Γκράτσι (δεξιά), πριν από τον πόλεμο

Α. [Από το βιβλίο του Εμμανουέλε Γκράτσι " Il Principio della fine - L' impresa di Grecia ;" έκδοση του 1945 στην Ρώμη,  που αναφέρεται στα γεγονότα του Ελληνοϊταλικού πολέμου]:

"Δέκα λεπτά πριν από τις 3 της νύχτας της 28ης Οκτωβρίου του 1940, ο στρατιωτικός μου ακόλουθος, ο διερμηνέας μου και εγώ, φθάσαμε στην καγκελόπορτα μιας μικρής οικίας στην Κηφισιά, όπου έμενε ο Πρωθυπουργός της Ελλάδος. Στον φρουρό της οικίας είπα ότι επιθυμώ να δω τον Πρωθυπουργό για κάτι πολύ επείγον. Ο φρουρός άρχισε να κτυπά το κουδούνι του εσωτερικού της οικίας, αλλά δεν ελάμβανε καμίαν απάντηση. Διερωτήθηκα εάν ήτο δυνατόν μια πρωθυπουργική κατοικία να μην απαντά αμέσως. Γιατί εγώ είχα εντολή να παραδώσω το τελεσίγραφον στις 3 π.μ. ακριβώς, της 28/10/1940, λόγω Δε της προσπάθειας μου να ακουσθεί το κουδούνι και να ανοίξει η πόρτα, η ώρα είχε ήδη φθάσει 3.

 Επιτέλους το κουδούνισμα ξύπνησε τον ίδιο τον Μεταξά, που έκαμε την εμφάνισή του σε μια μικρή πλαϊνή πόρτα και αναγνωρίζοντάς με, με άφησε να περάσω. Ο Μεταξάς φορούσε μια μάλλινη ρόμπα, από τον γιακά της οποίας φαινόταν ένα μετριότατο βαμβακερό νυκτικό.

Μου έσφιξε το χέρι και με έβαλε να καθίσω σε ένα μικρό φτωχικό σαλόνι του σπιτιού. Μόλις καθίσαμε, και επειδή η ώρα ήταν λίγα λεπτά μετά τις 3, του είπα αμέσως ότι η Κυβέρνησίς μου, μου είχε αναθέσει να το εγχειρίσω προσωπικά ένα κείμενο, που δεν ήτο τίποτε άλλο, παρά το τελεσίγραφον της Ιταλίας προς την Ελλάδα, με το οποίον η Ιταλική Κυβέρνηση απαιτούσε την ελεύθερη διέλευση των στρατευμάτων της στον Ελληνικό χώρο, από τις 6 π.μ. της 28/10/1940.

Το δωμάτιο που ο Μεταξάς δέχθηκε τον Γκράτσι

Ο Μεταξάς άρχισε να το διαβάζει. Μέσα από τα γυαλιά του, έβλεπα τα μάτια του να βουρκώνουν. Όταν τελείωσε την ανάγνωση με κοίταξε κατά πρόσωπο, και με φωνή λυπημένη αλλά σταθερή μου είπε:

Μεταξάς: Λοιπόν έχουμε πόλεμο. ("Alors, c'est la guerre" = Λοιπόν, αυτό σημαίνει πόλεμος, πράγμα που αποτέλεσε και το "ΟΧΙ" της Ελλάδας)

Γκράτσι: Όχι απαραίτητα Εξοχότατε. Η ιταλική κυβέρνηση ελπίζει ότι θα δεχθείτε την αξίωσιν της και θ' αφήσετε τα ιταλικά στρατεύματα να διέλθουν δια να καταλάβουν τα στρατηγικά σημεία της χώρας.

Μεταξάς: Και ποια είναι τα στρατηγικά αυτά σημεία, περί των οποίων ομιλεί η διακοίνωσις;

Γκρατσι: Δεν είμαι εις θέσιν να σας είπω, Εξοχότατε η Κυβέρνησίς μου δεν με ενημέρωσε... Γνωρίζω μόνον ότι το τελεσίγραφο εκπνέει εις τας 6 το πρωί.

Μεταξάς: Εν τοιαύτη περιπτώσει η διακοίνωσις αυτή αποτελεί κήρυξιν πολέμου της Ιταλίας εναντίον της Ελλάδος.

Γκράτσι: Όχι, Εξοχότατε. Είναι τελεσίγραφον.

Μεταξάς: Ισοδύναμον προς κήρυξιν πολέμου.

Γκράτσι: Ασφαλώς όχι, διότι πιστεύω ότι θα παράσχετε τας διευκολύνσεις, τας οποίας ζητεί η κυβέρνησίς μου.

Μεταξάς: ΟΧΙ! Ούτε λόγος δύναται να γίνει περί ελευθέρας διελεύσεως. Ακόμη όμως και αν υποτίθετο ότι θα έδινα μια τοιαύτην διαταγήν (την οποίαν δεν είμαι διατεθειμένος να δώσω), είναι τώρα τρεις το πρωί. Πρέπει να ετοιμασθώ, να κατεβώ εις τας Αθήνας, να ξυπνήσω τον Βασιλέα, να καλέσω τον Υπουργόν των Στρατιωτικών και τον αρχηγόν του Γενικού Επιτελείου, να θέσω εις κίνησιν όλες τες στρατιωτικές τηλεγραφικές υπηρεσίες, έτσι που μια τέτοια απόφασις να γίνει γνωστή στα πλέον προκεχωρημένα τμήματα των συνόρων. Όλα αυτά είναι πρακτικώς αδύνατα. Η Ιταλία, η οποία δε μας παρέχει καν τη δυνατότητα να εκλέξωμε μεταξύ πολέμου και ειρήνης, κηρύσσει ουσιαστικώς τον πόλεμον εναντίον της Ελλάδος.

Μετά από μικρή παύση.

Μεταξάς: Πολύ καλά λοιπόν, έχομεν πόλεμον.


 "Με συνόδευσε στην έξοδο υπηρεσίας από την οποία είχα μπει και όταν ήμασταν στο κατώφλι μου είπε:


Μεταξάς: "Vous etes le plus forts" (είσθε οι πιο ισχυροί).

Με την σειρά μου δεν ήξερα τι να απαντήσω στα λόγια αυτά και στην βαθιά λύπη που τα δονούσε. Νομίζω δεν υπάρχει άνθρωπος στον κόσμο, ο οποίος μια τουλάχιστο φορά στην ζωή του, να μην αισθάνθηκε απέχθεια για το επάγγελμά του. Αν στη μακρά σταδιοδρομία μου στην υπηρεσία του κράτους υπήρξε ποτέ μια στιγμή κατά την οποία εμίσησα το δικό μου, μια στιγμή κατά την οποίαν το καθήκον του αξιώματος μου,  μου φάνηκε σταυρός και όχι μόνο θλιβερός, αλλά και ταπεινωτικός, η στιγμή αυτή ήταν όταν άκουσα εκείνα τα αποκαρδιωμένα λόγια που πρόφερε ο πρεσβύτης εκείνος, που είχε καταναλώσει ολόκληρη τη ζωή του αγωνιζόμενος και υποφέροντας για την χώρα του και που, και κατά την υπέρτατη εκείνη στιγμή, προτιμούσε να διαλέξει για την πατρίδα του το δρόμο της θυσίας και όχι το δρόμο της ατιμώσεως. Υποκλίθηκα μπροστά του με τον βαθύτερο σεβασμό και βγήκα από το σπίτι του".

Από το ημερολόγιό του Ιωάννη Μεταξά:

"Νύχτα στις 3 με ξυπνούν. Έρχεται ο Γκράτσι - Πόλεμος - Ζητώ Νικολούδη Μαυρουδή - Αναφέρω Βασιλέα - Καλώ Πάλαιρετ και ζητώ βοήθειαν Αγγλίας - Κατεβαίνω στις 5 - Υπουργικόν Συμβούλιον - Όλοι πιστοί και Μαυρουδής - Όλοι πλην Κύρου - Βασιλεύς περιφορά μαζί του - Φανατισμός του λαού αφάνταστος - Μάχαι στα σύνορα Ηπείρου - Βομβαρδισμοί - Σειρήνες - Αρχίζουμε και τακτοποιούμεθα - ο Θεός βοηθός !!!"