«Καλέ Παναΐρ», ΔΙΔΥΜΟΤΕΙΧΟ. Πανηγύρι της Πεντηκοστής (26-28 Μαΐου 2018).

ΟΙ ΕΛΕΥΘΕΡΟΙ ΠΟΛΙΟΡΚΗΜΕΝΟΙ ΚΑΣΤΡΟΠΟΛΙΤΕΣ, Η ΘΕΪΚΗ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ ΚΑΙ ΤΟ ΠΑΝΗΓΥΡΙ ΤΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ ΚΑΣΤΡΟΥ

ΤΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΤΟΥ ΔΙΔΥΜΟΤΕΙΧΟΥ ΚΑΤΑ ΤΟ ΕΤΟΣ 1205 μ.Χ.

ΣΤΗ ΔΥΝΗ ΤΗΣ ΛΑΤΙΝΟΚΡΑΤΙΑΣ, ΤΟ ΔΙΔΥΜΟΤΕΙΧΟ ΑΝΑΔΕΙΧΘΗΚΕ ΩΣ ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΚΕΝΤΡΟ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗΣ ΤΩΝ ΡΩΜΑΙΩΝ (ΕΛΛΗΝΩΝ) ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΔΥΤΙΚΩΝ ΚΑΤΑΚΤΗΤΩΝ, ΤΟΣΟ ΙΣΧΥΡΟ ΩΣΤΕ Η «ΘΡΑΚΙΚΗ ΑΝΟΙΞΗ» ΠΟΥ ΑΚΟΛΟΥΘΗΚΕ ΠΡΟΚΑΛΕΣΕ ΤΡΙΓΜΟΥΣ ΣΤΟ ΛΑΤΙΚΟ ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΜΑ. Η ΠΟΛΙΟΡΚΙΑ ΚΑΙ Η ΣΩΤΗΡΙΑ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΜΕ ΤΗ ΘΕΪΚΗ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ ΑΠΕΤΕΛΕΣΑΝ ΤΗΝ ΕΝΑΡΞΗ ΕΝΟΣ ΕΘΙΜΟΥ ΕΚΑΤΟΝΤΑΕΤΗΡΙΔΩΝ ΠΟΥ ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ ΩΣ ΣΤΙΣ ΜΕΡΕΣ ΜΑΣ ΚΑΙ ΕΠΙΔΙΩΚΕΙ ΝΑ ΑΝΑΔΕΙΧΘΕΙ ΥΠΟ ΤΟ ΠΡΙΣΜΑ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ, ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗΣ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗΣ.

Κείμενο: Ευάγγελος Σ. Σοβαράς (Καστροπολίτης)

 

Tον Φεβρουάριο του 1205, σε χρονικό διάστημα μικρότερου του έτους από την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τους Φράγκους, ξέσπασε στο Διδυμότειχο η πρώτη εξέγερση των Ελλήνων κατά των κατακτητών. Η αφορμή δόθηκε όταν ο τότε τιμαριούχος Άρχοντας της Πόλεως, Κόμης Ούγκο Δ΄ του Αγίου Παύλου (Hugues IV de Saint-Pol) απεβίωσε στο ιστορικό κάστρο στις 21 Ιανουαρίου και πιθανόν μέρος της φρουράς συνόδευσε τη σωρό του στην Κωνσταντινούπολη όπου τελέστηκε η κηδεία του. Ενώ αργότερα ενταφιάστηκε στην ιδιαίτερη πατρίδα του, στη σημερινή Βόρεια Γαλλία. Έτσι οι Έλληνες της διδυμόκαστρης πολιτείας με επικεφαλείς τοπικούς ευγενείς, εξεγέρθηκαν και εξουδετέρωσαν την εναπομείνασα Λατινική φρουρά. Λίγοι από τους Φράγκους ενοίκους των δίδυμων τειχέων γλύτωσαν και κατέφυγαν στην Αδριανούπολη που κατεχόταν από τους Ενετούς.

Το παράδειγμα της αντίστασης του Διδυμοτείχου κατά της Λατινοκρατίας ακολούθησαν  οι πόλεις της Θράκης με πρώτη την Αδριανούπολη. Η «Άνοιξη της Θράκης» επέφερε απρόσμενα αποτελέσματα στους Φράγκους δυνάστες.  Η κατάσταση στην μεταβλήθηκε σε ανεξέλεγκτη και οδήγησε τον πρώτο Λατίνο αυτοκράτορα της Κωνσταντινούπολης, Βαλδουίνο Α΄, να ανακαλέσει τα στρατεύματα του από τη Μικρά Ασία για να εκστρατεύσει στη Θράκη. «Αλλ᾿ οι μεν Λατίνοι της Ασίας αναχωρήσαντες την Θράκην έκοπτον, μόνην αναρριπτούσαν τον υπὲρ ελευθερίας Ρωμαίων κίνδυνον.» (Νικ.Χωνιάτης, 48)

Η εκστρατεία εναντίον του «κινδύνου» της Ελευθερίας των Ελλήνων (Ρωμαίων), απέβη ολέθρια για τα στρατεύματα των Φράγκων και για τον ίδιο τον Βαλδουίνο. Στη Μάχη της Αδριανούπολης που ακολούθησε στις 14 Απριλίου 1205 μετά των Βουλγαροκουμάνων, ο στρατός του συνετρίβη και ο ίδιος αιχμαλωτίσθηκε από τον Βούλγαρο τσάρο Ιωαννίτση, ενώ στη συνέχεια ανακοινώθηκε ο θάνατός του, που από πολλούς αποδόθηκε σε βάναυση δολοφονία!

Η ανάκληση των στρατευμάτων από τη Μικρά Ασία ενίσχυσε σημαντικά την εδραίωση της Αυτοκρατορίας της Νίκαιας του Θεοδώρου Α΄ Λάσκαρι, στο Βασίλειο που έμελλε να παίξει το ρόλο του συνεχιστή της Ρωμανίας και να φτάσει στην ακμή του επί βασιλείας του Διδυμοτειχίτη  Ιωάννη Γ΄ Δούκα Βατάτζη (1222-1254).

Ως λύση στο δυναστικό ζήτημα που προέκυψε με την αιχμαλωσία του Βαλδουίνου, δόθηκε η εκλογή του αδελφού του Ερρίκου, στη θέση του αντιβασιλέα. Εκείνος επέλεξε να κινηθεί άμεσα και να αντιμετωπίσει την διαμορφωθείσα κατάσταση στη Θράκη, επιλέγοντας να επιτεθεί εναντίον των πρωτεργατών της εξέγερσης στην Αδριανούπολη και στο Διδυμότειχο.

Φθάνοντας στην πρώτη (Αδριανούπολη) δέχθηκε σθεναρή αντίσταση και όπως αποδείχθηκε δεν επέμεινε στην πολιορκία. Έτσι κινήθηκε νοτιότερα ώστε να πολιορκήσει το Διδυμότειχο. «Και δη την Ορεστιάδα παρεικότες, ως εξ ών επαθον ούχ αλώσιμον σφίσι δόξασαν, έγνων τω Διδυμοτείχω προσβάλειν.» (Νικ.Χωνιάτης, 7325)

Επικεφαλής της πολιορκίας ορίσθηκε ο Κόμης Κόνων της Μπετύν (Conon de Bethune) ή Κόνων της Πετούνης κατά τον Ν. Χωνιάτη, ο οποίος ανέπτυξε τις πολιορκητικές του μηχανές πέριξ του ισχυρού φρουρίου. Τα Φραγκικά στρατεύματα στρατοπέδευσαν γύρω από το Κάστρο, εντός της ξεραμένης κοίτης του Ερυθρωπού ποταμού (σημ. Ερυθροποτάμου) και «…παρ’ αυτω στρατοπεδευσάμενοι πολιορκείν ες νέωτα το φρούριον». (Νικ.Χωνιάτης, 7327)

Η Καστροπολιτεία του Διδυμοτείχου βρέθηκε σε δυσχερέστατη θέση λοιπόν τον Μάιο του 1205, καθώς βίωνε μία κατάσταση πολυήμερης πολιορκίας, ενώ οι κάτοικοι της πόλης και της γύρω περιοχής, αγωνιζόταν ως «Ελεύθεροι Πολιορκημένοι» Καστροπολίτες, αρνούμενοι παράδοση και υποταγή. Οι Σταυροφόροι με πολιορκητικές μηχανές και καταπέλτες εκτελούσαν επιθετικές επιχειρήσεις κατά της φρουράς του Κάστρου και των αμυνομένων Καστρινών. Οι καταστροφές και απώλειες, καθώς οι ελλείψεις τροφίμων και νερού επιδείνωσαν τις συνθήκες των εντός των τειχών και τους εξώθησαν στα όρια τους, ώστε έλαβαν την απόφαση «ως αν εξέλωσιν, ητοιμάζοντο», να πραγματοποιήσουν ηρωική έξοδο.

Η ημερομηνία που επιλέχθηκε ήταν η γιορτή της Πεντηκοστής η οποία τη συγκεκριμένη χρονιά, θα πρέπει να ήταν στις 30 Μαΐου 1205, καθώς η Μάχη της Αδριανούπολης τελέστηκε στις 14 Απριλίου κατά την Πέμπτη της Διακαινησίμου.

Την παραμονή της εορτής σύμφωνα με την παράδοση τελέστηκε ο πανηγυρικός και συνάμα παρακλητικός εσπερινός στην Ιερά Μονή Χριστού Παντοκράτορος (όπου σήμερα ο Ιερός Ναός Σωτήρος Χριστού) και ακολούθησε λιτανεία των ιερών εικόνων επί των τειχών.

Μετά τη λιτανεία, συνετελέσθη γεγονός παράδοξο και ταυτοχρόνως θαυμαστό. Καθώς έδυσε ο ήλιος, ο ουρανός γέμισε ξαφνικά σύννεφα φορτωμένα και τρομερή ραγδαία βροχή «θεόθεν» έπληξε το Διδυμότειχο και τα γύρω μέρη. Ο Ερυθρωπός ποταμός ο παραρρέων του φρουρίου, «φούσκωσε» από τα υπέρογκα ύδατα που πλημμύρισαν την πεδιάδα και μαζί και το στρατόπεδο των Λατίνων, οι οποίοι βρέθηκαν εξ απήνης στο μέσω της καταστροφικής ορμής. Η περιγραφή είναι ιδιαίτερα ζωντανή όσο και ποιητική: «… όπλα παρασύρει και μηχανάς, ίππους απάγειπολεμιστάς, άνδρας διανηχομένους τον Αχέροντα δείκνυσιν». (Νικ.Χωνιάτης, 7327)

Από την απρόσμενη πλημμύρα απωλέσθηκε το μεγαλύτερο μέρος των Φραγκικών στρατευμάτων και όσοι διασώθηκαν αποχώρησαν πανικόβλητοι, εγκαταλείποντας κάθε προσπάθεια για κατάληψη της πόλης, καθώς «εις θαύμα το γεγονός θέμενοι ταχέως εξήραν εκείθεν». Στη συνέχεια  μαζί με τον Ερρίκο επέστρεψαν στην Κωνσταντινούπολη.

 

Η παράδοση θέλει να ενισχύσει το θαυμαστό γεγονός ακόμα περισσότερο με την επιθετική έξοδο των έως πολιορκημένων Καστρινών, που καταδίωξαν τους αποχωρούντες Σταυροφόρους. Ενώ ο θρύλος αναφέρει μαρτυρίες για εμφάνιση οράματος Του λευκοντυμένου Σωτήρος Χριστού, που μαστίγωνε με το φραγγέλιο τους επίδοξους κατακτητές.

Δύο σημαντικές μορφές που έπαιξαν σημαντικό ρόλο στο ρου της ιστορίας και μεταξύ άλλων βρίσκονταν κατά τη συγκεκριμένη στιγμή εντός του ιστορικού Κάστρου μαζί με τους πολιορκημένους, ήταν:

 –  Ο Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Ιωάννης Ι΄ Καματηρός, ο οποίος ήταν εξόριστος από τους Λατίνους. Ο ίδιος έχει χαρακτηρισθεί και ως «ενσαρκωτής του πνεύματος της αντίστασης εναντίον των Φράγκων και Βουλγάρων» (Ντίνου Χριστιανόπουλου «Σύντομη Ιστορία του Διδυμοτείχου», σελ. 16). Πρόκειται για μία ιδιαίτερη μορφή που χρήζει περαιτέρω έρευνας, ιδιαίτερα ως το κατά πόσο συνέβαλε στην εξέγερση του Διδυμοτείχου.

– Ο Ιωάννης Δούκας Βατάτζης (κατόπιν Βασιλέας και Άγιος) ο οποίος γεννήθηκε στο Διδυμότειχο το 1193 και θα έζησε έντονα τα γεγονότα ως δωδεκαετής πολιορκημένος νεαρός. Η πολιορκία και η σωτηρία πρέπει να έμεινε έντονα χαραγμένη στη μνήμη του για όλη του τη ζωή.

Στη θέση του καθαγιασμένου χώρου της παλαιάς Μονής εντός του Κάστρου, κτίσθηκε κατά το 1846 ο σημερινός Ιερός Ναός του Σωτήρος Χριστού. Οι θαυματουργές ιερές εικόνες του ναού, και ιδίως του Σωτήρος Χριστού (όπως επιβεβαιώνεται και από επιστημονικές πηγές) είναι έργο της εν λόγω εποχής και θεωρείται πολύ πιθανό να ήταν μία από τις εικόνες της λιτανείας στις πολεμίστρες του Κάστρου το 1205.

 «Βυζαντινές Γιορτές Κάστρου Διδυμοτείχου» («Καλέ Πανηγύρι»)

 Σε ανάμνηση του σωτήριου γεγονότος, από τότε και κάθε χρόνο τελούνται εκδηλώσεις λατρείας στο Δίδυμο Κάστρο. Προσκυνητές προσέρχονται από όλη την περιοχή και αρκετοί διανυκτερεύουν την παραμονή της εορτής εντός του Ναού. Ανήμερα της Πεντηκοστής, αμέσως μετά την πανηγυρική Θεία Λειτουργία, τελείται ο Εσπερινός της Γονυκλισίας και οι πιστοί προσεύχονται γονατίζοντας πάνω σε καρυδόφυλλα. Ακολουθεί λιτανεία των ιερών εικόνων πάνω στο Κάστρο με προορισμό το Μητροπολιτικό Ναό του Αγίου Αθανασίου. Της λιτανείας ακολουθούσε πανηγύρι πάνω στο λόφο του Κάστρου («Καλέ»), το γνωστό «Καλέ Πανηγύρι» με μουσική, χορούς, και αγώνες.

Τα τελευταία χρόνια συντελείται προσπάθεια ανάδειξης του γεγονότος, αλλά και επαναφοράς των εορταστικών εκδηλώσεων εξ ολοκλήρου εντός των Βυζαντινών τειχών, με σκοπό την καθιέρωση ενός πολυήμερου πολιτιστικού φεστιβάλ υπό τον τίτλο «Βυζαντινές Γιορτές Κάστρου Διδυμοτείχου», προσδοκώντας να αποτελέσει πόλο έλξης για τους κατοίκους της περιοχής και όχι μόνο.

Πηγές:

• Νικήτα Χωτιάτου, «Χρονική Διήγησις»
• Geoffroy de Villehardouin, «LaConquête de Constantinople»
• Φίλλιπος Αδ. Γιαννόπουλος, «Διδυμότειχο: ιστορία ενός βυζαντινού οχυρού» (1989)
• Ντίνος Χριστιανόπουλος «Σύντομη Ιστορία του Διδυμοτείχου», Θεσσαλονίκη 1993
• Αθανάσιος Ι.Γουρίδης, «Διδυμότειχο μία άγνωστη πρωτεύουσα» (2008)
• Ευάγγελος Σ. Σοβαράς, «Καιρός Ελευθερίας, Σωτηρίας και Θεϊκής παρέμβασης» (2015)
• Του ιδίου, «Το πανηγύρι του Κάστρου (Καλέ Πανηγύρι) στο Διδυμότειχο» (2016)
• Του ιδίου, «Διδυμότειχο το πρώτο κέντρο αντίστασης στη Θράκη» (Ενδοχώρα τεύχος 104), Ιουν.2017
• Του ιδίου, «Η ‘’Άνοιξη της Θράκης’’ ξεκίνησε από το Διδυμότειχο» (2017)
• Του ιδίου, «Διδυμότειχο 1205: Εξέγερση, Πολιορκία, Σωτηρία» (2017)