Ο αντιφασίστας Γκίντερ Γκρας

Ο Γκίντερ Γκρας με τον Στέφανο Ληναίο. Η φωτογραφία είναι από τις 22 Μαρτίου 1972 όταν ο πρώτος ήρθε στη χώρα μας και μίλησε στο θέατρο «Αλφα»

Συντάκτης: 

Στέφανος Ληναίος. Επιμέλεια: Νόρα Ράλλη

Για μένα πολιτική είναι το περίσσευμα της καρδιάς και του μυαλού του ανθρώπου που ασχολείται με τα προβλήματα όχι μόνο του εαυτού του αλλά και των συνανθρώπων του. Αρρώστια ίσως είναι. Επάγγελμα όχι

Γκίντερ Γκρας

Το γεγονός του θανάτου του μεγάλου συγγραφέα, διάσημου νομπελίστα και σπάνιου φίλου της πατρίδας μας, Γκίντερ Γκρας, με γύρισε πίσω στο 1972, τέτοιες μέρες ακριβώς, στις 22 Μαρτίου. Τότε, στην καρδιά της δικτατορίας, ο Γκρας ήρθε στη χώρα μας προσκεκλημένος από την Εταιρεία Μελέτης Ελληνικών Προβλημάτων (ΕΜΕΠ), που είχαν ιδρύσει σπουδαίοι πνευματικοί άνθρωποι του τόπου, όπως οι Γ. Πεσμαζόγλου, Δ. Τσάτσος, Σ. Πεπονής, Κακριδής, Β. Τσουδερού, Ι. Καμπανέλλης, Α. Συνοδινού κ.ά. Κανένας τότε δεν τους έδινε χώρο για να γίνει η ομιλία και ήταν τιμή μου που έγινε στο δικό μου θέατρο «ΑΛΦΑ». Εκεί έδωσε μια πολυσήμαντη αντιδικτατορική ομιλία, με την αίθουσα και τους γύρω δρόμους γεμάτους από αποφασισμένους ακροατές και την επομένη έκανε μια ξεκάθαρα αντιδικτατορική συζήτηση με τους εκπροσώπους του Τύπου. Το αποτέλεσμα ήταν μέσα σε δυο μέρες να απελάσουν τον μεγάλο συγγραφέα, να εξορίσουν σε διάφορα χωριά μερικούς από το Δ.Σ. της ΕΜΕΠ (Πεσμαζόγλου, Πεπονή, κ.ά.) και να κλείσουν το θέατρο «ΑΛΦΑ».

Ο Γκίντερ Γκρας | AP Photo/Michael Probst

Αυτό που απέμεινε είναι η ομιλία του, τυπωμένη στα ελληνικά και τα γερμανικά, σε ένα μικρό βιβλιαράκι που μοιράζαμε τότε στους ακροατές του δρόμου. Αποσπάσματα από αυτήν την ομιλία και από μερικές ιδιαίτερες συζητήσεις του μαζί μου επιθυμώ να γίνουν γνωστά (ήδη υπάρχουν τμήματα στο βιβλίο μου «Η Αλυσίδα», εκδ. Προσκήνιο, 2003), τιμώντας τη μνήμη του φιλέλληνα συγγραφέα, φανερώνοντας τι είχε κάνει σε εκείνα τα δύσκολα χρόνια, αλλά και πόσο προφητικός ήταν για τη σημερινή απάνθρωπη, ευρωπαϊκή κρίση:

«Σας μιλεί ένας συγγραφέας που είναι συγχρόνως και πολίτης. Στις αρχές της δεκαετίας του ‘60, παράλληλα με το συγγραφικό μου έργο, άρχισα να ασχολούμαι και πρακτικά με την πολιτική. Και τούτο γιατί η υπεροπτική άποψη ότι ο συγγραφέας, τάχα, αποτελεί τη “συνείδηση του έθνους” και δεν επιτρέπεται να κατέρχεται στο χαμηλό επίπεδο της πολιτικής μού ήταν πάντα ξένη και ο εκλεκτικιστικός της χαρακτήρας πολύ αποκρουστικός. Για μένα, ένας συγγραφέας πρέπει να θέτει τον εαυτό του καθημερινά στη δοκιμασία της πραγματικότητας, άρα και της πολιτικής. Ενα λογοτεχνικό στιλ που “εξελίσσεται” σε ένα θερμοκήπιο, σαν ένα φυτό γλάστρας, μπορεί να παραμείνει αλώβητο. Η πραγματικότητα, όμως, δεν είναι αλώβητη. Ακολουθώντας την, άρχισαν να εξελίσσονται και τα γραπτά μου, όπως μεγαλώνει ένας φυσιολογικός άνθρωπος και όχι όπως ένα φυτό μέσα σε ένα βάζο. Αρχισα λοιπόν να ταξιδεύω στην επαρχία, προσπαθώντας να βοηθήσω, όσο μπορούσα, τους σοσιαλδημοκράτες στον εκλογικό τους αγώνα».

Στιγμιότυπο από την ιστορική ομιλία του Γκίντερ Γκρας στο θέατρο «Αλφα». Ο ίδιος ανάμεσα στον λογοτέχνη Φ. Φραγκόπουλο και τον πρόεδρο της ΕΜΕΠ καθηγητή Ι. Πεσμαζόγλου | 

«Πολλοί με προκαλούσαν να σταματήσω να ανακατεύομαι με την πολιτική. Και τότε θύμωνα πολύ. Δεν κατάλαβα, δηλαδή τι είναι η πολιτική; Επάγγελμα, που μόνο επαγγελματίες του είδους πρέπει ασχολούνται; Για μένα η πολιτική είναι το περίσσευμα της καρδιάς και του μυαλού του ανθρώπου, που ασχολείται με τα προβλήματα όχι μόνο του εαυτού του αλλά και των συνανθρώπων του».

Γελώντας, ο Γκρας συνεχίζει: «Αρρώστια ίσως είναι. Επάγγελμα όχι».

Καλλιτέχνες και διανοούμενοι

«Επιθυμώ βαθιά να καταλάβουν όλοι αυτοί οι “επαγγελματίες του είδους” ότι οι καλλιτέχνες και οι διανοούμενοι δεν είναι άμοιροι ευθυνών, ούτε κλεισμένοι στο καβούκι τους, όπως τους θέλουν. Αντίθετα, ακούν και διυλίζουν τις φωνές της κοινωνίας, δίπλα στους ανθρώπους και όχι από τα... ρετιρέ τους. Μπορεί να μην κατέχουν τα νομικά των νομικών ή τα συνδικαλιστικά των συνδικαλιστών, διαθέτουν όμως κάτι άλλο που πιστεύω ότι είναι το ίδιο σημαντικό: τη δημιουργική φαντασία που είναι επίσης χρήσιμη στην πολιτική όσο και η οργανωτική διαδικασία. Το μόνο που, σίγουρα, δεν διαθέτουμε εμείς, είναι η υποδούλωση στη σκοπιμότητα, που είναι το θεμέλιο της εξουσίας. Ισως γιατί το δικό μας μοναδικό θεμέλιο είναι η αλήθεια... Είναι περιττό, βέβαια, να προσθέσω, για να μη με παρεξηγήσετε, ότι δεν ισοπεδώνω τα πάντα και στις δυο πλευρές. Απλώς οι εξαιρέσεις επιβεβαιώνουν τον κανόνα».

Λίγα από αυτά που μου εξομολογήθηκε:

«Είμαι βέβαιος ότι τώρα που θα φύγω από την Ελλάδα, από αυτό το θέατρο, θα υποστείτε πολλά. Ξέρω πολύ καλά ότι θα αντέξετε, ίσως γιατί έχετε συνηθίσει, αιώνες τώρα να πολεμάτε και να νικάτε. Φυσικά δεν θέλω να σας δημιουργήσω φρούδες ελπίδες ότι θα κάνω ό,τι μπορώ και άλλα τέτοια μεγάλα λόγια. Η Ευρώπη που νομίζετε ότι μπορεί να σας βοηθήσει, είναι αδύναμη και στο μέλλον θα είναι ακόμη πιο πολύ. Οι ΗΠΑ είναι βέβαιο πως με το χρήμα και τα όπλα θα μας ελέγχουν για πολύ, επιμένοντας ότι με αυτόν τον τρόπο... μάς προστατεύουν. Το πείσμα εσάς των Ελλήνων και η δημοκρατική σας συνείδηση μπορεί, αργά αλλά σταθερά, να σας βοηθήσει να αντέξετε και την Ευρώπη κάποτε να ξυπνήσει».

«Σε λίγο θα επιστρέψω σε μια χώρα, τη Γερμανία, όπου οι πολίτες της πολύ συχνά δεν συνειδητοποιούν τα δημοκρατικά τους δικαιώματα. Σε μια χώρα όπου η εξουσία ακόμη, από κορεσμό ίσως, δεν μπορεί να καταλάβει ότι ακόμη και σε κάποιες “αναρχικές” μειοψηφίες υπάρχει ουσιαστική αιτία. Θα μιλήσω για σας σε επώνυμους αξιωματούχους και σε απλούς πολίτες. Για το θάρρος σας, για την επίμονη αντοχή σας, για την αλύγιστη αντίστασή σας και για τη θαυμαστή περηφάνια σας. Θα τους μιλήσω όμως και για την απέραντη μοναξιά σας...».

«Πριν χωριστούμε, θα ‘θελα να χαιρετίσω τον Γιώργο Μαγκάκη και τον Μπάμπη Πρωτόπαπα, που αυτή τη στιγμή δεν είναι μαζί μας, είναι στα κελιά της ντροπής. Χαιρετίζω και τους δυο, ως εκπροσώπους πολλών, που, σαν κι αυτούς, ζουν σε διπλή σκλαβιά. Κι αυτός ο χαιρετισμός μου είναι ταυτόχρονα και μια υπόσχεση: Δεν πρόκειται ποτέ να ξεχάσω και δεν πρόκειται ποτέ να συνηθίσω».

http://www.efsyn.gr/